کابل تیلگراف – ۱۲م حمل سال ۱۴۰۴ خورشیدی
زلمی خلیلزاد، سیاستمدار افغان‌تبار امریکایی که در سال‌های اخیر یکی از عوامل اصلی شکست سیاسی امریکا در افغانستان شناخته می‌شود، احتمال دارد بار دیگر به‌عنوان نماینده ویژه برای میانجی‌گری میان حکومت ترمپ و طالبان تعیین شود.
هفته گذشته، زلمی خلیلزاد در جریان آزادی یک شهروند امریکایی (جورج گِلزمن) در کابل با طالبان ملاقات کرد. گِلزمن در دسامبر ۲۰۲۲ هنگام سفر به افغانستان بازداشت شده بود.
ظاهراً، آزادی این شهروند امریکایی در نتیجه توافق بین حکومت ترامپ و طالبان با میانجی‌گری قطر صورت گرفته است. اما در واقع، زلمی خلیلزاد شخصاً به کابل رفت، با مقامات وزارت خارجه طالبان دیدار کرد، این شهروند امریکایی را آزاد ساخت و هر دو با یک پرواز به ایالات متحده بازگشتند. خلیلزاد این روز را در صفحه‌اش در اکس (توییتر سابق) یک «روز خوب» خواند.
کارشناسان بین‌المللی امور افغانستان می‌گویند که حکومت ترمپ ممکن است بار دیگر از خلیلزاد برای تعامل با طالبان استفاده کند. حتی احتمال دارد سفارت امریکا در کابل بازگشایی شود، اقدامی که می‌تواند مسیر به رسمیت شناختن جهانی طالبان را هموار کند، گروهی که حقوق زنان را سرکوب کرده است.
دیوید لوین، نویسنده کتاب جنگ طولانی (The Long War), می‌گوید که در گذشته زلمی خلیلزاد تصویر نادرستی از طالبان به ترمپ ارائه داده بود و این تصور را ایجاد کرده بود که طالبان به حقوق زنان متعهد هستند. این موضوع باعث شد که ترمپ مذاکرات با طالبان را بپذیرد. بااین‌حال، دولت ترمپ همچنان ناچار است که از چهره‌ای مانند خلیلزاد برای این مأموریت استفاده کند.
لوین می‌گوید:«گفته می‌شود که ترمپ قصد دارد زلمی خلیلزاد را به‌عنوان نماینده ویژه در افغانستان منصوب کند. او در سال ۲۰۱۹ در شرایط دشواری قرار داشت، زیرا ترمپ تصمیم گرفته بود جنگ را پایان دهد. وضعیت کنونی افغانستان نیز شباهت زیادی به آن زمان دارد؛ آن زمان هم امریکا می‌خواست از خاک افغانستان علیه روسیه استفاده کند، و حالا نیز چنین نیتی دارد.»
او تأکید می‌کند که به‌کارگیری دوباره خلیلزاد یک اشتباه است، زیرا او در گذشته تصویری نادرست از طالبان ارائه کرده و این بار نیز همان رویکرد را در پیش گرفته است.
خلیلزاد در چهار دهه گذشته با حکومت‌های مختلف در افغانستان مذاکره کرده است، ازجمله در سال ۱۹۸۹ درباره خروج نیروهای شوروی از این کشور. در اکتبر ۲۰۲۱، او پس از سه سال فعالیت به‌عنوان نماینده ویژه آمریکا برای افغانستان، از سمتش در دوران دولت ترامپ و بایدن استعفا داد.
در سپتامبر ۲۰۱۸، مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت امریکا، خلیلزاد را به‌عنوان مذاکره‌کننده ارشد بین طالبان و دولت جمهوری اسلامی افغانستان به رهبری اشرف غنی منصوب کرد. بااین‌حال، او موفق شد توافقی را برای پایان دادن به طولانی‌ترین جنگ تاریخ امریکا با طالبان امضا کند. این توافق که در دوحه، پایتخت قطر، امضا شد، زمینه خروج کامل نیروهای امریکایی از افغانستان را فراهم کرد که در پی آن، نیروهای ناتو نیز مجبور به خروج شدند.
مقامات دولت بایدن، توافق دوحه را عامل اصلی خروج شتاب‌زده نیروهای امریکایی از افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت می‌دانند. این تحول، بیشترین آسیب را به زنان افغان وارد کرد، زیرا آن‌ها از حق تحصیل و کار محروم شدند.
خلیلزاد در مصاحبه‌ای اعتراف کرده است که خروج نیروهای امریکایی و ناتو از افغانستان مطابق با مفاد توافق دوحه نبوده و علت اصلی آن، ورود شتاب‌زده طالبان به کابل بوده است. بااین‌حال، او از نقش خود در این توافق به‌شدت دفاع کرده است.
وی همچنان در نوامبر ۲۰۲۳ در جلسه کمیته روابط خارجی کنگره امریکا گفت:
«قدرت نظامی ما مهم‌ترین ابزار نفوذ ما بر طالبان بود. بارها به مقامات ارشد خود گفتم که اگر دائماً اعلام کنیم که قصد خروج داریم، دیگر هیچ ابزار فشاری نخواهیم داشت. آن‌ها می‌گفتند: “حواسمان هست، زلمی”، اما این توجه بیش از یکی دو هفته دوام نیاورد.»
کبیر تنوجا، معاون مرکز مطالعات استراتژیک هند و کارشناس امور افغانستان، می‌گوید که ترمپ در موقعیتی قرار گرفته که مجبور است برای حفظ نفوذ خود در افغانستان، از چهره‌ای آشنا و آزموده مانند خلیلزاد استفاده کند.
او می‌افزاید:«در ماه‌های اخیر، ترمپ چندین بار درباره گسترش نفوذ چین و روسیه در افغانستان اظهار نگرانی کرده است. با درنظرگرفتن این موضوع، تنها فردی که می‌تواند در این زمینه به ترمپ کمک کند، کسی است که او از قبل می‌شناسد. اما مشکل اینجاست که در داخل تیم ترمپ، تردیدهای زیادی درباره انتصاب مجدد خلیلزاد وجود دارد.»
هنوز مشخص نیست که آیا امریکا سفارت خود را در کابل بازگشایی خواهد کرد یا نه، و اینکه آیا خلیلزاد به‌عنوان نماینده ویژه یا حتی سفیر امریکا در افغانستان منصوب خواهد شد. اما به نظر می‌رسد که ترمپ گزینه بهتری از او در اختیار ندارد.
