ولې طالبان د هېوادونو لخوا په رسمیت نه پېژندل کیږي؟
کابل ټیلیګراف – د غويي لومړۍ۱۴۰۴ لمریز کال
د طالبانو لخوا د ۲۰۲۱ کال د اګست په میاشت کې په افغانستان کې د واک ترلاسه کولو وروسته، دغه ډله تر اوسه د نړۍ د هیڅ هېواد لخوا په رسمیت نه دی پېژندل شوی.
د طالبانو او متحده ایالاتو ترمنځ د ۲۰۲۰ کال د فبروري په میاشت کې د دوحې هوکړهلیک لاسلیک شو، چې د سولې او د افغانستان د راتلونکي سیاسي جوړښت په اړه یو لړ ژمنې یې شاملې کړې.
په دې هوکړهلیک کې، طالبانو ژمنه کړې وه چې د یوه “نوي افغان اسلامي حکومت” د جوړولو لپاره به د ټولو اړخونو سره خبرو اترو ته ادامه ورکوي، چې ټولشموله او د ټولو افغانانو استازیتوب وکړي. خو کله چې طالبانو کابل ونیو، دوی د “نوي افغان اسلامي حکومت” پر ځای د “اسلامي امارت” اعلان وکړ، چې په بشپړه توګه د دوی د غړو او ملاتړو پر بنسټ جوړ شو.
دا اقدام د دوحې هوکړهلیک څخه د سرغړونې په توګه وګڼل شو، چې د نړیوالې ټولنې، په ځانګړې توګه د متحده ایالاتو له خوا د طالبانو د رسمیت نه پېژندلو یو له بنسټیزو لاملونو څخه دی.
نړیواله ټولنه، په تېره بیا لویدیځ هېوادونه، په دوامداره توګه پر طالبانو ټینګار کړی چې د رسمیت پېژندلو لپاره باید یو ټولشموله حکومت جوړ کړي، چې د افغانستان د ټولو قومونو، مذهبي ډلو، او سیاسي اړخونو استازیتوب وکړي. خو د طالبانو اوسنۍ کابینه تقریباً په بشپړه توګه د دوی د خپلې ډلې غړو، په ځانګړې توګه پښتنو طالبانو او مذهبي مشرانو څخه جوړه ده.
په دې کابینه کې د ښځو، لږکیو، او نورو سیاسي ډلو حضور نشته، چې دا د نړیوالو معیارونو له مخې یو جدي کمښت دی.
دغه انحصاري چلند د دې لامل شوی چې هېوادونه د طالبانو د مشروعیت په اړه شک ولري او د دوی حکومت په رسمیت ونه پېژني.
د طالبانو د پالیسیو یو له تر ټولو جنجالي اړخونو څخه د بشري حقونو، په تېره بیا د ښځو او نجونو د حقونو په اړه د دوی سختګیرانه دریځ دی. طالبانو د نجونو پر منځني او عالي تعلیم بندیز لګولی، د ښځو د کار کولو حق یې محدود کړی، او د دوی پر ټولنیزو او سیاسي فعالیتونو یې سخت محدودیتونه وضع کړي دي.
دغه پالیسۍ د نړیوالو سازمانونو او هېوادونو له خوا د بشري حقونو د سرغړونې په توګه غندل شوي دي.
د ملګرو ملتونو او نورو نړیوالو بنسټونو په وار وار ویلي چې د طالبانو د رسمیت پېژندل به د دوی له خوا د بشري حقونو د درناوي او د ښځو د حقونو د خوندیتوب پورې تړلي وي.
طالبان د خپلې واکمنۍ په بهیر کې د یو شمېر وسلهوالو او ترهګرو ډلو سره اړیکې پاللې، لکه د حقاني شبکه، القاعده، او د ازبکستان اسلامي غورځنګ. د نړیوالې ټولنې له نظره، طالبان نشي کولی له خپلو پخوانیو متحدینو سره خپلې عقیدوي او عاطفي اړیکې پرې کړي، چې دا د دوی د رسمیت پېژندلو پر وړاندې یو لوی خنډ دی. د بېلګې په توګه، د حقاني شبکې یو شمېر غړي، چې د متحده ایالاتو له خوا ترهګر بلل کېږي، د طالبانو په سرپرسته کابینه کې شامل دي.
دا موضوع د نړیوالو هېوادونو لپاره جدي اندېښنه ده، ځکه دوی وېره لري چې افغانستان به یو ځل بیا د ترهګرو لپاره په خوندي پټنځای بدل شي.
حتی اسلامي هېوادونه، چې د طالبانو د پخوانۍ واکمنۍ (۱۹۹۶-۲۰۰۱) پر مهال د دوی ملاتړ کړی و، لکه پاکستان، سعودي عربستان، او متحده عربي امارات، اوس د طالبانو د رسمیت پېژندلو په اړه محتاط دي.
ډېری اسلامي هېوادونه، په تېره بیا د سعودي عربستان او متحده عربي اماراتو په څېر هېوادونه، د لویدیځ له سیاسي او اقتصادي فشارونو سره مخ دي، چې دوی ته اجازه نه ورکوي په خپلواکه توګه د طالبانو په اړه پریکړه وکړي.
طالبان په خپله په افغانستان کې د ملي مشروعیت له کمښت سره مخ دي. د دوی سختګیرانه پالیسۍ او د ټولشموله حکومت نشتوالی د دې لامل شوی چې دوی د افغان ولس د پراخې برخې ملاتړ ترلاسه نه کړي، چې دا د اسلامي هېوادونو لپاره هم یوه اندېښنه ده.
د ایران، پاکستان، او نورو سیمهییزو هېوادونو ترمنځ سیاسي او جیو-پولیټیکي سیالۍ د دې لامل شوي چې دا هېوادونه د طالبانو په اړه یو واحد دریځ ونه لري. د بېلګې په توګه، ایران او پاکستان په تېر کې د طالبانو سره اړیکې درلودې، خو اوس دوی د طالبانو د پالیسیو او د دوی د نړیوالو اړیکو په اړه محتاط دي.
د نړیوالو قوانینو له مخې، د یوه حکومت په رسمیت پېژندل د هغه د مشروعیت او د هېواد د ولس د استازیتوب پر بنسټ ترسره کېږي. طالبان، چې په زور واک ته رسېدلي او د ټاکنو یا د ولس د پراخ ملاتړ له لارې مشروعیت نه لري، د نړیوالو قوانینو له مخې د رسمیت پېژندلو لپاره لازم شرایط نه پوره کوي.
برسېره پر دې، د طالبانو لخوا د پخواني اساسي قانون لغوه کول او د نوي قانون د نه شتون په صورت کې، د دوی د حکومت قانوني بنسټ تر پوښتنې لاندې دی.
د طالبانو د تېرې واکمنۍ (۱۹۹۶-۲۰۰۱) پر مهال، د دوی سختګیرانه پالیسۍ، د بشري حقونو سرغړونې، او د ترهګرو ډلو سره اړیکې د نړیوالې ټولنې لپاره یوه منفي سابقه جوړه کړې ده.
که څه هم طالبان ادعا کوي چې دوی بدل شوي او اوس د معتدلو پالیسیو پلویان دي، خو د دوی اوسني اقدامات، لکه د نجونو پر تعلیم بندیز او د ښځو د حقونو محدودیت، دا باور کمزوری کوي.
دا منفي سابقه د نړیوالو هېوادونو لپاره د طالبانو د رسمیت پېژندلو په اړه د شک او تردد لامل شوې ده.
د طالبانو د رسمیت نه پېژندل کېدل د یو لړ داخلي، سیمهییزو، او نړیوالو عواملو پایله ده.
د دوحې هوکړهلیک څخه سرغړونه، د ټولشموله حکومت نشتوالی، د بشري حقونو او په تېره بیا د ښځو د حقونو سرغړونې، د ترهګرو ډلو سره اړیکې، او د نړیوالو قوانینو سره د دوی د پالیسیو عدم مطابقت د دې موضوع اصلي لاملونه دي.
برسېره پر دې، د اسلامي هېوادونو محتاط دریځ او د لویدیځو هېوادونو فشار د طالبانو د مشروعیت په وړاندې نور خنډونه رامنځته کړي دي.
د طالبانو لپاره د رسمیت پېژندلو ترلاسه کول یو اوږد او پیچلی بهیر دی، چې د دوی په پالیسیو کې د بنسټیزو بدلونونو، د بشري حقونو د درناوي، او د نړیوالې ټولنې سره د مثبت تعامل غوښتنه کوي. تر هغې چې دا شرایط پوره نه شي، د طالبانو د رسمیت پېژندلو امکان به کمزوری پاتې شي، او دا به د افغانستان پر اقتصادي او سیاسي وضعیت منفي اغېزې ولري.
